Depresja młodzieży. Złość, smutek, bezradność. Jak nie przeoczyć pierwszych objawów?

Polska plasuje się na 2 miejscu w Europie pod względem liczby podejmowanych przez dzieci i młodzież w wieku 10-19 lat prób samobójczych. Część z nich związana jest z nieleczoną depresją, na którą - jak się szacuje - cierpi nawet do 20% młodzieży. Jej przebieg może się różnić od znanego nam wśród osób dorosłych, u których najłatwiej zauważyć smutek, apatię. Wśród młodzieży cechą charakterystyczną depresji często jest złość.

Tym, co powinno zwrócić szczególną uwagę osób w otoczeniu nastolatka, są zmiany nastroju i zachowania. Kiedy widzimy, że nastolatek stał się bardziej drażliwy, apatyczny, zaczął mieć problemy w szkole, izolować się od rówieśników bądź wchodzić z nimi w konflikt, warto poradzić się specjalisty. Młodzież może cierpieć także na łagodniejszą, lecz o długotrwałym przebiegu formę depresji – dystymię.

Rola rówieśników

Badania pokazują, że młodzież najczęściej skarży się swoim rówieśnikom. Bardzo ważne, by koledzy i koleżanki nastolatka nie bagatelizowali tego, co mówi im ich przyjaciel. Często ich wpływ na dorastającą osobę, która mierzy się z depresją, jest większy niż dorosłych. Ważne więc, by w miarę możliwości motywowali oni do podjęcia kontaktu ze specjalistą lub poinformowania o tym rodziców. Sytuacja, w której inny nastolatek dowiaduje się od swojego kolegi lub koleżanki o jego trudnościach, może być dla niego trudna do udźwignięcia, dlatego warto uwrażliwiać nasze dzieci, by nie brały na siebie odpowiedzialności ponad swoje siły i wszystko, co ich niepokoi przekazywały rodzicom bądź nauczycielom.

Ciało mówi...

Inną twarzą depresji dzieci i nastolatków, rzadziej spotykaną wśród dorosłych, są bóle somatyczne. Mogą to być bóle brzucha czy głowy, nudności, zaparcia, obniżona odporność i wiele innych. Część objawów, które niepokoją, nieraz wiąże się z przyczynami medycznymi, dlatego warto skonsultować się też z lekarzem i sprawdzić, czy istnieje biologiczne wyjaśnienie trudności.

Co nas niepokoi?

Oto zachowania, które powinny wzbudzić naszą szczególną uwagę, ponieważ świadczą o tym, że nasze dziecko może doświadczać depresji, lub innych trudności, w których niezbędna może być specjalistyczna pomoc:

• Smutek
• Poczucie beznadziei  
• Apatia
• Trudności ze snem
• Spadek lub gwałtowny wzrost apetytu
• Myśli i zachowania autodestrukcyjne lub samobójcze
• Trudności ze skupieniem uwagi
• Agresja
• Izolowanie się

Nie bagatelizujmy objawów, reagujmy szybko! Objawy depresyjne hamują rozwój, a nieleczona depresja może mieć długofalowe konsekwencje. Obniżenie wiedzy spowodowane trudnościami w koncentracji, brak umiejętności społecznych oraz cały czas wzrastające wymagania otoczenia to rzeczywistość osób z depresją. Im szybciej podejmiemy leczenie, tym mniejsze będą konsekwencje choroby w przyszłości.

Jak to jest z tym smutkiem?

Smutek to emocja, którą odczuwa każdy z nas. Można powiedzieć, że należy on do grupy tych trudnych, nieprzyjemnych. Dlatego robimy wiele, by go uniknąć. Nie byłoby jednak spełnienia, radości, satysfakcji i wielu innych nagradzających emocji, gdyby nie smutek. Mówi nam on wiele o naszych potrzebach, pozwala także zatrzymać się, poświęcić czas na refleksję, zadbać o siebie. Dlatego wiemy, że nie ma dobrych ani złych emocji, a każda z nich jest potrzebna, by rozwijać się i odbierać życie w pełni. Pamiętajmy, że także nasze dzieci, chociaż bardzo chcielibyśmy, by były zawsze uśmiechnięte, bywają smutne. Warto zaakceptować to i uszanować. Pokazać nastolatkowi, że ma on prawo być smutny, tak jak ma prawo odczuwać każdą inną emocję. Trzeba jednak pamiętać, że przedłużające się okresy apatii, smutku, braku zaangażowania są niepokojące i mogą świadczyć o przeżywanej przez nasze dziecko depresji.

Depresja to nie tylko złość

Pod wyrażaną złością kryje się często wiele innych emocji i potrzeb, takich jak wstyd, poczucie winy, strach, bezradność, także smutek, potrzeba szacunku, przynależności, zrozumienia lub odpoczynku. Nieraz wybieramy wyrażanie złości, ponieważ wydaje nam się, że jest to najbezpieczniejsza forma odreagowania napięcia, jakie się w nas zbiera. Wiemy też, że depresja może przekształcić się w chorobę afektywną dwubiegunową, w której oprócz depresji występują epizody manii. Może to uśpić czujność, ponieważ widząc, że nasze dziecko jest „takie szczęśliwe" w trakcie manii, zaczniemy bagatelizować epizody depresji.

Zagubienie, brak sił i nadziei...

Doświadczanie depresji może być dla nastolatków zupełnie niezrozumiałe, dlatego ważne jest, by w gabinecie u specjalisty czuł się on całkowicie akceptowany i bezpieczny. Takie warunki mogą pomóc mu w otwarciu się na głębsze emocje i stojące za nimi potrzeby, których nie dostrzegał przedtem. Wiemy o tym. Pamiętamy też, że nastolatek, tak jak każdy człowiek, ma swoją wyjątkową historię, swój sposób rozumienia świata i nadawania mu znaczeń, dlatego niezależnie od zgłaszanych problemów, nasza praca w gabinecie dostosowana jest do jego indywidualnych potrzeb. Prof. dr hab. med. Hanna Jaklewicz, specjalistka psychiatrii dzieci i młodzieży oraz psychoterapeutka, tak opisuje doświadczanie depresji:

„Cierpienie jest nie do opisania. Zbudowane na bazie mieszanki lęku i agresji szarpie człowieka na różne strony. Rozsadza głowę, otępia, dusi w gardle. Nie pozwala spać, odbiera zmysły. Wciąga w czeluść wypełnioną przerażającą samotnością. Odbiera nadzieję i sens życia. Gdy cierpienie przekracza siły, jakimi człowiek dysponuje, dochodzi do próby samobójczej."

Skąd się bierze depresja?

Nie ma reguły, dzięki której wiedzielibyśmy, kto może zachorować na depresję. Nie ma jednego czynnika biologicznego, ani też środowiskowego, który predysponowałby do depresji. Wiemy, że warunki obciążające, takie jak stres, choroba członka rodziny, uzależnienia, konflikt rodziców, przemoc, brak zainteresowania dzieckiem i nastolatkiem, izolacja społeczna rodziny mogą stanowić dla dziecka duże obciążenie związane z pojawieniem się zaburzenia. Jednak depresja jest chorobą, która może dotknąć każdego, niezależnie od obiektywnej oceny warunków, w jakich żyje, dlatego tak ważne jest, by obserwować nastolatka, być przy nim i wspierać, także oferując gotowość do zapewnienia specjalistycznej pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. Warto również widzieć, że problem depresji nastolatka, to problem całej rodziny. Tak też planujemy sesje, żeby rodzice lub opiekunowie dziecka również mogli uczestniczyć w procesie zdrowienia. Rodzina jest najważniejszym środowiskiem dla nastolatka, bywa źródłem cierpienia i frustracji, ale również wsparcia, noramalizacji, punktem odniesienia. Pracując z dzieckiem lub nastolatkiem, pracujemy z całym systemem rodzinnym - zauważa Kamila Kalbarczyk. 

Samobójstwo

Samobójstwo jest najdrastyczniejszą konsekwencją depresji. Pamiętajmy, by nie bagatelizować żadnej próby samobójczej. Warto powiedzieć, że traktuje się ją poważnie i że zrobimy wszystko, żeby do tego nie doszło. Mówienie „weź się w garść", „co ty wiesz o smutku, skoro nie znasz jeszcze życia" i wiele innych, mogą być bardzo raniące. Depresja jest chorobą, której cechą jest właśnie to, że cierpiąca na nią osoba bez specjalistycznej pomocy nie „weźmie się w garść".

Nie opuszczajmy chorego nastolatka. Bądźmy przy nim, dawajmy mu sygnały, że może na nas liczyć; wspierajmy w tym, co samodzielnie próbuje robić. Z depresji wychodzi się małymi krokami, a przy każdym kroku wsparcie bliskich jest niezmiernie ważne.